Çocuklarda Gelişim Döneminin Özellikleri (Okul Öncesi)

Gelişimin Tanımlanması

Çoğu zaman fiziksel yapıdaki artış anlamına gelen ‘büyüme’ ile niteliksel özellikleri de içeren ‘gelişme’ birbirleri ile karıştırılan kavramlar olarak karşımıza çıkar. Büyüme insan vücudunda gerçekleşen sayısal değişiklikleri içerirken, gelişme niceliksel değişikliklerin yanı sıra ileriye dönük olan uyumlu ve sürekli bir ilerlemeyi ifade etmektedir. Biyolojik temeli olan gelişim sürecinde bütün çocuklar aynı gelişim yolunu izlerler ancak çocukların gelişim özelliklerinin gerektirdiklerini başarabilmesi için geçen süre her çocuk için farklılık gösterebilir. Buna göre gelişim evreleri şöyle sıralanabilir;

Prenatal (Doğum Öncesi) Dönem:

• Ovum Evresi
• Embriyo Evresi
• Fetus Evresi

Postnatal (Doğum Sonrası) Dönem:

     -    Yeni Doğan Bebek: 0 - 4 hafta

     -    Bebeklik: 4 hafta – 2 yıl

     -    İlk çocukluk: 2 – 6 yıl

     -    Son çocukluk: Kızlarda 6 – 11 yıl; erkeklerde 6 – 13 yıl

     -    Ergenlik: Kızlarda 11 – 20 yıl; erkeklerde 13 – 20 yıl

İlk Çocukluk Yılları

Bilişsel (Kognitif) Gelişim:

İlk çocukluk yıllarında 2-7 yaş arası dönem işlem öncesi (preoperation) dönem olarak adlandırılmaktadır. Bu dönemde çocuk dil ve sembolik düşünebilme yeteneğine sahiptir. Sembolik düşünme; çocuğun bir nesne ya da eylemin yerine bir diğerini kullanabilmesini ifade eder. İşlemöncesi dönem çocukları;

• Ben merkezlidir (egocentric) yani algıları kendi düşünceleri üzerine yoğunlaşmıştır ve başkalarının düşüncelerini algılayamazlar.
• Değişmezlik (korunum) özellikleri gelişmemiştir; üzerine ekleme ve çıkarma yapılmayan bir sıvının bulunduğu kap değişse bile sıvı miktarının aynı kalacağının anlaşılamamaktadır. Tekrar ilk bulunduğu kaba döküldüğünde sıvı miktarının eski haline geleceğini düşünemezler yani dönebilme (reverse) özelliğinden de yoksundurlar.
• Bütünleştirme (syncretism) özelliğinden yoksundurlar; ilişkili olmayan nesne ve düşünceler arasında bağlantı kurabilirler.

İşlem öncesi dönem çocuklarında hala operasyonel düşünme yani zihinsel kıyaslama gelişmemiştir. Örneğin; çocuk ayın şeklinin büyümesinin nedenini çünkü biz de büyüyoruz şeklinde açıklayabilir.

Motor (Kas Hareketleri) Gelişimi:

3-4 yaş dönemi çocukları birkaç blokla kule yapabilir, dikey ve yatay çizgileri taklit edebilir, makası tutabilir ve yardımla kullanabilir, baskı çalışmaları yapabilir, parmak uçlarında yürüyebilir, tek ayağı üzerinde sıçrayabilir, salıncakta sallanır ve kaydıraktan kayabilir, topu başının üzerinden atabilir ve üç tekerlekli bisiklete binebilmektedir.

4-5 yaş çocukları basit şekilleri çizebilir ve 1’den 5’e kadar sayıları kopyalayabilir, ufak bir makasla kesebilir, kağıdı birkaç kez katlayabilir, tek ayağı üzerinde durabilir ve yardımsız basamak çıkıp inebilir.

5-6 yaş grubu çocukları anahtar kullanarak kapıyı açabilir, 1’den 10’a kadar sayıları kopyalayabilir, Bir şişe ya da kavanozun kapağını açabilir, öne doğru taklalar atabilir, kendine doğru atılan topu tutabilir, ayaklarından tutulduğunda elleri üzerinde yürüyebilir ve koşarken yerdeki nesneleri toplayabilir.

Duygusal ve Sosyal Gelişim:

Özerklik duygusu gelişmeye başlayan 2 yaş çocuğu her şeyi keşfetmeye çalışır. Bazı kısıtlamalarla karşılaşan çocuk bu engellemelere karşı öfkeli, inatçı ve söz dinlemez bir tutum sergiler. Çoğu konuda annenin desteğine ihtiyacı olan ama aynı zamanda özerkliğini ilan etmek isteyen bu yaş grubu, boyun eğme ve başkaldırma arasında kalır ki bu karşıtlık ve arada kalma durumu en net tuvalet eğitimi ve beslenme konusunda görülür. Sorgu çağı olarak bilinen bu dönem çocukları sorumluluk almayı çok severler. Sembolik oyunun geliştiği bu dönem çocuklarının oyunda işbirliği yapmaması da normal karşılanabilir. 3 yaşına geldiğinde çocukta inatçılığın azaldığı, grup oyunlarının oynanmaya başladığı, benlik duygusunun geliştiği, kendi işini kendi yapmak istediği, seçimler yapabildiği görülmektedir.

İnatçılık, dengesizlik ve uyumsuzluğun görülebildiği 4 yaş çocukları toplumsallaşmaya başlarlar. Paylaşmanın başladığı bu dönem çocuklar olaylara başkalarının bakış açısından da bakmaya başlarlar. 5 yaşına geldiğinde çocuklar başkalarının haklarına saygı duyması gerektiğini bilen, başkalarının bakış açısından bakabilen ve kendine güvenen tutarlı bireyler olmaya başlarlar.

Uzman Klinik Psikolog

Merve Kılıç Yalçınkaya