“Hiç kimse beni partner olarak seçmeyecek.’’ “Beni seçmeleri için hiçbir neden yok.” “Benim nasıl bir insan olduğumu anlayınca beni bırakacaklar” gibi düşünceler aklınızdan geçiyorsa ve ilişkilerinizin bu düşüncelerin gölgesinde kaldığını fark ettiyseniz değersizim inancınızla ilgili bir değerlendirme yapmanız etkili olacaktır.
Bu değerlendirmeyi yapmak için önce şema kavramından bahsetmek etkili olacaktır. Çocuklukta başlayan ve yaşam boyu tekrar eden kalıplar bizim şemalarımızdır. Duygu ve düşüncelerimiz, ilişki kurma stillerimiz, davranışlarımız şemalarımızdan etkilenirler. Şemalarımız tetiklendiğinde üzüntü, kaygı, öfke ve utanç gibi duygular sürekli misafirimiz olabilirler. Şemalar yaşadığımız olayları olduğundan farklı şekilde değerlendirmemize neden olurlar. Metnin başındaki ifadeleri incelediğimizde de değersizlik teması ile karşılaştığımızı görürüz. Değersizim inancı yani kusurluluk şeması aktive olduğunda utanç duygusu ile baş başa kalırız. Utanç duygusu baş edilmesi zor güçlü duygulardan biridir. Dolayısıyla utanç duygusundan kaçınmak için kişi her yolu dener. Tüm enerjisini bu duygudan kaçmaya harcar. Bazen ilişkide kalmamak olarak gösterir kendini bazen de ilişki içinde yakalamaca oynamaya benzer.
Kişi kusurluluğu özünde hisseder. Çoğu zaman dışarıdan anlaşılmaz. Fark edilmesi çok zordur. Kusurluluk şeması çocukluk yaşantınızda fazlaca eleştirilmiş olmanız ve sevgi- saygı ihtiyacınızın yeterince karşılanmaması nedeniyle ortaya çıkar. Kusurluluk şeması olan bireyler nedenini bilemedikleri bir mutsuzluk yaşayabilirler. Kendilerine öfke duyabilirler. Bu şemaya sahip olan kişiler yakın ilişkilerden tamamen kaçınabilirler. Sadece kısa süreli ilişki ya da aynı anda birkaç ilişki yaşayabilirler. Uzun süreli bağ kurmak onlar için korkutucudur. Kendilerini kusurlu olarak tanımladıkları için açık vermemeye çalışırlar, biri ile kusurlarını görecek kadar yakınlaşmamayı tercih ederler.
Eğer kusurluluk şemanız varsa birine karşı güçlü bir çekim hissettiğinizde kendinize şu soruları sormanızda fayda var. “Partnerim beni eleştiriyor mu?” “Bu ilişki içinde reddedilme teması var mı?” Bu soruları değerlendirdiğinizde yaşadığınız çekimin şemanızla ilgili olup olmadığını görebilirsiniz.
Kusurluluk şemasına sahip olduğunuzda eleştirilmekten pek hoşlanmazsınız. En ufacık eleştiri bile sizi utanç duygusuna götürür. Kendilik değerinizi başarı kavramına indirgeyebilirsiniz. Küçük bir başarısızlık karşısında kırılgan tarafınız ortaya çıkabilir. Ya başarılı olur mükemmel hissedersiniz ya da başarısız olur değersizlik ile dolarsınız. İki uçta olmak da bu şemanın sizin hayat seyrinizi olumsuz etkilediğinin göstergesidir.
Bu şemayı çocukluk yaşantılarınız ışığında tanımak ve utanç duygusunu ele almak gerekir. “Bu durumla başa çıkmak için neler yapıyorum?” sorusunun cevabını araştırarak işlevsiz baş etme stillerinizi keşfedebilirsiniz. “İşime yaramayan bu davranışların yerine neler yapabilirim?” sorusu da farklı beceriler kazanmanıza yardımcı olacaktır. Böylece şemanızı tanımak ve esnetebilmek için en önemli adımı atmış olacaksınız.
Klinik Psikolog Fatma ÖZDEMİR GÜNDÜZ
