İnsan ve diğer tüm canlılar tehlike ile karşılaştıklarında kendi organizmalarını korumaya çalışırlar. Tehlike karşısında bedensel ve ruhsal sınırlar tehdit altında kalır. Ortaya çıkan bu zorlanma ve gerginlik hali stres olarak tanımlanabilir.
İnsanı stres altında bırakan tehlike savaşılabilecek türden ise kişi bu durum ile mücadele etmekte, eğer baş edemeyeceği türden bir tehlike ise kişi bu durumdan kaçınma davranışı göstermektedir.
Stres yoğun şekilde yaşandığında kişiyi iş göremez bir hale getirebileceği gibi, belirli dozda ve baş edilebilecek düzeyde stres hayatın işleyişi ve motivasyon için gereklidir. Bu tür stres kişinin olgunlaşmasına, gelişim ve büyümesine katkıda bulunmaktadır. Stresi olumlu veya olumsuz algılamamız onunla nasıl başa çıktığımıza bağlı olarak değişir. Her insanın stresle mücadele biçimi ve strese karşı başa çıkma becerisi farklıdır.
Stres, onu zihinde taşıyan kişiye aittir. Stres olgusu incelenirken stres verici durumlar kadar onlarla karşılaşan bireyin psikolojik özelliklerinin de ele alınması ve değerlendirilmesi gerekir.
Stres tepkisi, ortamda ne olduğuna bağlı olarak değil, kişinin olaya verdiği tepkiye bağlı olarak ortaya çıkar. Aynı olay farklı kişilerde, hatta bazen aynı insanda farklı zamanlarda farklı tepkiler ortaya çıkarır. Belirli bir uyarana belirli tepkiler verilir diye genelleme yapılamaz. Bir aile bireylerinin aynı durum karşısında farklı tepkiler verdikleri, aynı uyarana maruz kalan belirli bir toplulukta birçok farklı tepki oluştuğu gözlenmiştir.
Stresin Yol Açtığı Bedensel ve Ruhsal Durumlar Nelerdir?
Uzun dönem stres altında kalan kişilerde psikosomatik hastalıklar daha sık görülmektedir. Baş ağrısı, migren, mide ağrısı, ülser başlangıcı, uyku bozuklukları, deri hastalıkları, düşünce ve hafızada boşluklar ve unutkanlıklar, sırt ve boyun ağrıları, el ve ayaklarda uyuşma bunlardan bazılarıdır. Psikosomatik hastalıklar kalp hastalıkları, damar ve sinir sistemi hastalıkları gibi fizyolojik hastalıkları da tetikleyebilmektedir.
Stres ile Baş Etme Nasıl Gerçekleşir?
Stresin beslendiği kaynağı fark etmek, kontrol edilebilir ve kontrol edilemez kaynakları tespit etmek oldukça önemlidir. Kontrol edilebilirleri ortadan kaldırmaya yönelik girişimde bulunmak üzere kişi kendi içsel kaynaklarını ve güçlü yönlerini keşfe yönelebilir. Stresi kişi tek başına yönetemiyorsa bu konuda bireysel danışmanlık ve bireysel terapiden faydalanabilir.
Kontrol edilebilen kaynakların tamamen ortadan kaldırmanın mümkün olmadığı durumlarda ise onun etkisini en az indirmek için çabalamak faydalı olacaktır. Örneğin yoğun trafikte araç kullanmak kişi için ciddi bir stres kaynağı ise kişi bunu fark ettikten sonra bu durumu kontrol altına almaya yönelik çalışma saatlerini düzenlemek veya trafiğin sakin olduğu zamanlarda aracını kullanmak bir yöntem olabilir.
Stresli bir durumla başa çıkmaya çalışırken kişinin kendisini olumlu olan ile motive etmesi oldukça önemlidir. Olaylar karşısında gösterilen olumsuz tutumlar, kişinin kendine söylediği olumsuz sözler, o olay sırasında hissedilen gerginliği artırmaktadır. Bu durumu bir örnekle açıklayabiliriz; diyelim ki hazırladığımız bir projede önemli bir bilgiyi atladığımızı fark ettik ”Berbat bir hata yaptım her şeyi mahvettim. Böyle devam edersem asla başaramam.” Demek yerine “Aptalca bir hataydı. Ama yaptığım en kötü hata sayılmaz. Bu sorunu çözmenin bir yolunu bulmalıyım. Amirim ile konuşup eksik kalan kısımları tamamlamayı önerebilirim.” şeklinde olumluya yönelen ve duruma kilitlenmek yerine çözüme yönelik alternatif düşünceler üretmeyi tercih etmek stresinizi azaltacaktır.
Akut Stres Bozukluğu Nedir?
Ağır bedensel veya ruhsal zorlanma sonucu gelişen geçici bir bozukluktur. Bu bozukluk başka bir ruhsal sorunu olmayan kişilerde zorlanmaya bağlı olarak ortaya çıkar. Kişinin veya yakınlarının bedensel ve ruhsal güvenliğini ve bütünlüğünü tehdit edici travmatik bir durumun varlığı ile olağandışı zorlanma yaşayan kişi durumun hemen ardından akut stres bozukluğu yaşayabilir. Deprem, sel vb. doğal afetler, saldırıya uğrama, kazalar, patlamalar, toplumSal olaylar ve savaşlar gibi ani tehdit yaratan durumlar ASB ‘na yol açabilir.
Genellikle 2-3 gün içinde azalmaya ve kısa sürde düzelmeye başlar. 4 haftadan uzun süren süreçlerde kaygı bozuklukları ve ruhsal çökkünlükler konusunda detaylı inceleme yapılmalıdır.
